ĐỒNG TRÚC

KHEN và CHÊ

LÀ CHẤT NỔ GIỮA ĐỜI !

Nầy Em !

Em có thể giúp tôi định nghĩa Khen, Chê là gì ? Thế nào ? Được không ?

Với hai danh từ Khen và Chê, thoạt nghe, như có vẻ tầm thường, quen thuộc trong đời sống hằng ngày. Nhưng thực ra,là hai danh từ chứa đựng nhiều chất nổ và nguy hiểm nhất. Chiến tranh xảy ra vì binh khí miệng lưỡi thường chạm nhau, con người “phình mũi” hay hầm hực, rình rập, chờ nhau, cũng chỉ vì mê muội, điên khùng trong hai danh từ ghê gớm nầy.

“KHEN và CHÊ”

Với thiển ý, KHEN là tán thán, thưởng thức, là xưng tụng, tán dương cái gì đẹp, cái gì đúng, cái gì hay, cái gì phải, cái gì  tốt …Có phải thế không Em ?

CHÊ, là nhận xét, là phê phán, hiểu hay thấy những cái, những điều chưa tốt, cái yếu kém, sự tiêu cực, cái khuyết điểm của một người, một hiện tượng, hay một vật nào đó …

Em có đồng ý cái định nghĩa “đại khái” của tôi ở đây về KHEN và CHÊ như vậy chứ ?

Thói thường, tâm lý chung con người là thích nghe “Khen” hơn là “Chê” ; nghe Khen dễ hơn là nghe Chê. Thế nhưng, thử hỏi làm sao sống trên cõi đời tương đối nầy, người ta chỉ có đúng mà không bao giờ sai, chỉ có ưu điểm mà không bao giờ khuyết điểm, chỉ có Khen, mà lại không bị Chê bao giờ ?

Cũng theo thiển ý cá biệt, Thánh Nhân còn chưa được hoàn hảo, huống hồ chi là phàm tục như chúng ta ; và thường thì những người không chịu theo một khuôn mẫu cố định nào, một đường xưa lối cũ nào, một đường mòn nào, luôn luôn đổi mới, luôn luôn sáng tạo, luôn luôn nghĩ và làm, là những người dễ mắc nhiều sai lầm nhất, dù thiên tài hay vĩ nhân đi chăng nữa, cũng không thể tránh khỏi sơ sót hay thất thố. Và vì thế,, bị Chê, phê phán nặng nề nhất như Đại Triết Gia Soerates, đã bị những kẻ ngu xuẩn, ngông cuồng phê phán, lên án nặng nề, đến nổi họ đã tử hình Ông bằng liều thuốc độc. Galileo, cũng bị người đương thời bỏ vào lao tù vì dám nói trái đất nầy, hình tròn và xoay quanh mặt trời.

Cận đại thời nay, Ông Martin Luther King Sr., bị công kích, ám sát, vì dám đòi hỏi cho sự bình quyền của nền Dân Chủ Nhân Quyền. Thêm nữa, Mohammed Gandhi đã bị chết thảm vì công khai Phong Trào Đấu Tranh Bất Bạo Động v.v… Tất cả những vĩ nhân, Giáo Chủ không ai tránh khỏi sự bình phẩm, Khen, Chê của loài người ; ngay cả một con người tầm thường, thấp hèn như tôi đây, cũng đã là đề tài cho nhiều phiếm luận đó đây, tại quê nhà, hay hiện tại nơi quê hương đang sống.

Cũng từ đó, qua kinh nghiệm bản thân, thường hay bị phê bình, chỉ trích công khai hay ngấm ngầm giữa thế Đời, nên tôi rút ra được một phần nhận xét thô thiển của chính tôi và lấy đó làm mực thước trong Công Phu Tu Tập, đo lường nội tâm chính mình khi đối cảnh.

Em đồng ý với tôi không ? Theo tôi, người chỉ trích hay phê phán đến ai, cần phải có một trình độ uyên bác, phẩm chất và đạo đức tốt, và thật công tâm, thì sự phê phán hay chỉ trích đó mới đúng, hay Khen kia mới đúng được. Vã lại, còn người bị Chê cũng cần phải có năng lực, bản lãnh đón nhận, tiếp thu ý kiến, thì mới có thể tiến bộ được. Phải không nào ?

Muốn nói thêm ở đây với Em, người có trình độ cao, nhưng phẩm chất, đạo đức kém, thì khó lòng phê bình, chỉ trích đúng đắn được.  Người bảo thủ, trì trệ, hoặc hẹp hòi định kiến, thì có khi dùng chê bai để phủ định những cái tích cực, tốt đẹp của người khác. Và tệ hơn như thế nữa, hiện nay, đây đó, lại còn có loại người dùng võ khí “CHÊ” để loại trừ lẫn nhau, để tự tâng bốc mình, để cầu mong có chút lợi dưỡng của người Đời. Buồn cười quá ! Nhất là tệ trạng đó, lại đầy dẫy trong Tôn giáo, trong Đoàn thể, trong Tổ chức, khiến Tín đồ, Thành viên, Đoàn viên thất vọng, nãn lòng, bỏ Đạo, ra khỏi Đoàn thể, bỏ Đoàn viên … Vì thế, khi phê bình, hay CHÊ một người nào, chúng ta cần phải có công tâm và thiện chí.  Công tâm để phê bình trung thực, khách quan, vô tư, không thiên vị, không bị tình cảm riêng tư chi phối, và thiện chí mong cầu sửa đổi cái xấu của người, nhằm bổ túc khuyết điểm của người, để khuyến khích, thúc đẩy người cùng phát triển, thăng hoa và tiến bộ.

Song, CHÊ  đã là một việc rất khó, nhưng nếu có năng lực và bình tĩnh để nghe CHÊ, cũng không phải là dễ đâu Em.  Người bị CHÊ cần phải có một năng lực “nghe” và phân tích xem người ta Chê mình đúng hay sai, hợp lý hay không hợp lý, công bằng hay thiên lệch v.v… Như trên đã đề cập tới, tâm lý chung con người, thường thích được khen, tâng bốc hơn là bị chỉ trích, phê bình, nên chúng ta sẽ dễ nhận rõ được mình khi bị người khác tạt vào mặt một lô, một đống danh từ ghê gớm đầy rác rến, bẩn thỉu …

Nếu vừa bị CHÊ, chúng ta đỏ mặt, tía tai, đó là bản lãnh chúng ta còn thật kém cỏi, và không bao giờ có được Bạn hiền, Bạn tốt . Vừa mới bị Chê là đã sợ sệt, là nhu nhược, nẫy sinh giận hờn, thù ghét, thật khó lòng đi xa trên con đường sáng tạo cho Đời cũng như chính cho mình và người xung quanh. Bị CHÊ, nhưng lạnh lùng không tiếp thu, không xem xét lại mình, là điều khinh mạn, kiêu căng, là phản bội lại chính mình. Bị CHÊ, vờ vịt, nhận sự thiếu sót cho đẹp lòng người Chê cũng là điều giả dối. Những người bảo thủ và tự cao, tự đại, những người hống hách và tánh độc đoán, những người vô trí, kém hiểu biết (ignorant) mà hộm hĩnh “ta đây”, thường ít có khả năng chịu đựng được lời CHÊ của người và giữa Đời.

Tóm lại ở đây, chúng ta phải cố gắng luyện tâm cho vững chắc để giữ lòng bình thản, an nhiên trước sự KHEN – CHÊ, như Đức Thích Tôn đã dạy trong Kinh Pháp Cú :

“Như tảng đá vững chắc

Không lay động trước gió,

Người có trí cũng vậy,

Không xao xuyến lay động

Luôn luôn an trụ Tâm

Trước khen, chê, vinh, nhục,

Thành công hay thất bại

Đúng sai hay tốt xấu “…

Nếu được như thế, chúng ta mới có thể đi trọn con đường lý tưởng đến Thánh Địa – Chân Như …

Nầy Em !

Hãy trân trọng từng phút giây đang sống

Hãy nâng niu từng tình cảm trên tay,

Hãy ấp yêu từng hạnh phúc tràn đầy

Và cùng tôi

Sống đẹp trong Yêu Thương cùng Hiểu Biết !

Hẹn gặp lại Em kỳ tới

ĐTR-HC

01 March 2012

Tháng Đông, ngày hoa tuyết